Buitenhof (20 nov 2011) en pensioenen

Zondag 12:00. Zoals altijd is er dan een uitzending van het Buitenhof. Afgelopen zondag schoof onder meer Angelien Kemna, hoofd beleggingen van pensioenuitvoerder APG (en daarmee hoofd beleggingen van een van de grootste institutionele beleggers ter wereld) aan. In het kader van volledigheid moet ik melden dat Kemna en ondergetekende lid zijn van de Monetaire Kring, een beleidsforum van universitaire hoogleraren en hogere ambtenaren van de centrale bank, het Ministerie van Financiën, banken, pensioenfondsen en andere financiële instituties. In de dagen voor de genoemde uitzending had ik de kans gehad met de redactie van Buitenhof te sparren over dat gesprek, als voorbereiding.

In het heldere en duidelijke interview, te danken aan een goede interviewer en de manier van spreken en uitzonderlijke kunde van Kemna, zei de laatst genoemde onder meer dat de Nederlandse pensioenfondsen de komende jaren sterke rendementen zullen blijven halen op hun beleggingen. "In de afgelopen 20 jaar hebben we rendementen van gemiddeld 6 tot 7 procent per jaar gehaald. Ik verwacht niet dat er een wereldwijde economische dip komt en denk dat we in de komende jaren vergelijkbare rendementen zullen halen”, aldus Kemna exact.

Dat was een kans voor de interviewer om tot een vervolgvraag te stellen. Waarom?

Omdat Kemna mijns inziens daar wel erg kort door de bocht gaat. Je hoeft namelijk geen wereldwijde economische krimp te verwachten om de rendementen op de financiële markten omlaag te zien gaan de komende jaren.

De afgelopen twee decennia zat op de financiële markten alles mee: de inflatie was laag en de economische groei – om zomaar twee van vele relevante gebieden te noemen – was elk jaar weer hoger. Die almaar hogere economische groei was te danken – en dat is hopelijk voor een ieder nu zeer duidelijk – aan het feit dat iedereen massaal geld leende om dat vervolgens uit te geven.

Nu dat deel van de groei wegvalt (mensen willen schulden afbouwen omdat die te hoog zijn en ook meer sparen want de zekerheden van de waarde van je huis en de pensioen blijken helemaal geen zekerheden te zijn, om van baanzekerheid nog maar te zwijgen) ligt een periode van lage tot zeer lage groei in het verschiet.

Dat is geen wereldwijde dip, maar op de financiële markten zal het, vergeleken met de laatste twee decennia, wel degelijk zo aanvoelen. Anders gezegd, als het gemiddelde rendement 6 a 7 procent behaald werd in een perfecte omgeving, hoe groot is de kans dat in een veel minder gunstig klimaat hetzelfde resultaat behaald zal worden, jaar in jaar uit? Ik zou er niet zomaar van uit gaan.

Het woord schulden is al gevallen in dit stuk. (Te) Hoge schulden is ook iets waar bijna alle Westerse overheden ook mee te maken hebben. Omdat bedrijven, die volgens Kemna hun zaken op orde hebben, bedreigd worden omdat dat voor anderen niet geldt. Het is volgens Kemna dan ook van groot belang dat de schuldencrisis wordt opgelost.

Dat is nou juist waar Europa maar ook de VS, niet in slagen. Sterker nog, de problemen zijn de afgelopen jaren alleen maar groter geworden en verergeren verder. Het einde van de tunnel is bij lange na niet in zicht. Met alle, negatieve natuurlijk, gevolgen op aandelenkoersen en dus verwachte rendementen.

Kortom, er had ingegaan moeten worden op de kans op die even hoge rendementen (die cruciaal zijn voor onze pensioenen) als in de afgelopen twintig jaar, met al deze structurele ontwikkelingen in het achterhoofd. Dat is helaas niet gebeurd.

De kans op een rendement van 6 a 7 procent per jaar (let op, geen garantie maar de kans) in wat een veel guurdere omgeving zal zijn op de financiële markten, zou toenemen als pensioenfondsen meer risico’s zouden nemen. Maar dat is nou net wat ze van de leden en de toezichthouder niet mogen doen. Sterker nog, ze moeten als het even kan minder risico’s nemen.

Aangezien we ook niet willen dat de pensioenuitkeringen lager worden en we ook niet meer premie willen betalen, vragen wij daarmee als samenleving van pensioenfondsen  iets wat niet kan, namelijk meer rendement zonder meer risico te lopen.
Mijn conclusie is dat het pensioenprobleem in Nederland bij lange na niet opgelost aan het worden is. Voor een echte oplossing zal er iets moeten wijken, waarbij ‘ iets’  of de hoogte van de premie is of de hoogte van de uitkering (nominaal) of dat de pensioenfondsen meer risico’s mogen nemen.

Het gesprek ging verder ook over onder meer de lage rente en hoe schadelijk dat wel niet is voor pensioenfondsen. Ik heb hier al eerder geschreven dat de discussie toespitsen op de rekenrente afleidt van de veel grotere en structurele problemen van de Nederlandse pensioenfondsen.

Die rente gaat stijgen, zoals ik aanstaande woensdag op een congres zal betogen, en als dat het grootste probleem van de Nederlandse pensioenfondsen is, dan lost het probleem zich de komende jaren heel snel op.

En dan heb ik het nog niet gehad over de steeds groter wordende kans op torenhoge inflatie in de toekomst en de invloed daarvan op onze pensioenen.

Is Bernanke de juiste man, op het juiste plek op het juiste moment?

Ben Bernanke, de voorzitter van de Fed, de Amerikaanse centrale bank, zei onlangs dat de inflatie aan het dalen is en dat die de komende tijd zal dalen.

Afgezien van het feit dat dit dezelfde man is die nog maar een paar jaar geleden overal om zich heen deflatie zag terwijl alles maand in maand uit duurder werd en vorig jaar nog zei niet te verwachten dat de inflatie veel zou stijgen (die is opgelopen van 1,1 procent in augustus vorig jaar naar ruim 3 procent nu), moest ik terugdenken aan een leuk voorval met
zijn voorganger, Alan Greenspan.

In juli 2003 maakte het Witte Huis bekend dat de Verenigde Staten dat jaar een ongekend hoog begrotingstekort zouden hebben. ´Mijn voorkeur gaat uit naar een situatie waar overheidsuitgaven in de hand worden gehouden, de economie groeit en belastingverlagingen doorgevoerd konden worden zonder een financieel probleem te veroorzaken voor de overheid´, zei Greenspan tegen de aanwezige afgevaardigden.

Een ervan kon zich niet inhouden na het horen van het bovenstaand stukje en zei dat hij graag in een wereld zou leven waarin Julia Roberts hem belt, maar dat dat niet te verwachten is. Kortom, men moet wel realistisch zijn.

Net als Greenspan toen, sluit Bernanke nu zijn ogen voor de werkelijke stand van zaken (zijn economische modellen vertellen hem dat er deflatie moet komen met de lage economische groei en modellen kun je blijkbaar beter vertrouwen dan de werkelijkheid!) en leeft hij in zijn eigen wereld wat toekomstverwachtingen betreft.

Niet overtuigd? Dezelfde Bernanke zei ook dat de Amerikaanse staatsobligaties veilig zijn. Dit zijn staatsobligaties van een land dat zeer inflatoir monetair beleid voert (op de middellange termijn), de dollar almaar minder en minder vertrouwen geniet in de wereld, de overheid dit en de afgelopen twee jaren drie hoogste begrotingstekorten heeft gekend sinds 1945, hoge begrotingstekorten voorzien worden voor de rest van dit decennium, de staatsschuld met ferme stappen op weg is naar 100 procent van het bruto binnenlands product, de economische groei laag is en verder zal dalen en waar de Republikeinen en de Democraten om de zoveel tijd ruziën over of en met hoeveel het zogeheten schuldplafond verhoogd
mag worden (dat is het maximum dat de Amerikaanse overheid mag lenen).

Worden ze het niet eens, dan zijn de Verenigde Staten tien minuten laten failliet. Nee, de Amerikaanse staatsobligaties zijn net zo veilig als Pearl Harbour op 7 december, vlak voorat de Japanse bommenwerpers zouden toeslaan, zoals de wereldberoemde historicus Niall Fergusson niet zo lang geleden opmerkte.

In de historie van de Fed is geen enkele voorzitter vroegtijdig naar huis gestuurd (impeached noemen de Amerikanen dat). Bernanke komt er volgens mijn wel voor in aanmerking.